Powszechnie dostępna, nieodpłatna pomoc prawna świadczona potrzebującym jej obywatelom Polski przez wykwalifikowanego prawnika funkcjonuje w polskim porządku prawnym w takiej formie dopiero od niedawna. 1 stycznia 2019 roku została wprowadzona w życie znowelizowana ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej, która zniosła liczne ograniczenia w tym zakresie oraz znacząco ułatwiła Polakom dostęp do fachowego wsparcia zawodowych prawników.
O to, na jakich zasadach jest obecnie udzielana nieodpłatna pomoc prawna, zapytaliśmy przedstawicieli Kancelarii Adwokackiej adwokata Wiktora Pieleckiego w Lublinie, świadczącej kompleksowe usługi i porady prawne we wszystkich obszarach prawa głównych specjalizacji.
Nieodpłatna pomoc adwokata – na czym polega?
Zgodnie z aktualnie obowiązującymi regulacjami nieodpłatna pomoc prawna to usługa, z której może skorzystać każdy obywatel Polski, którego nie stać na poniesienie kosztów odpłatnej pomocy prawnej. Co ważne, aby skorzystać z darmowego wsparcia prawnego, niezbędne jest złożenie stosownego oświadczenia w formie pisemnej – osoba chcąca skorzystać z nieodpłatnej pomocy adwokata lub radcy prawnego oświadcza w nim, że nie jest w stanie ponieść kosztów takiej usługi.
Co istotne, o darmową pomoc adwokata może się ubiegać również osoba fizyczna, która prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą (tzw. samozatrudnienie) pod warunkiem niezatrudniania innych osób w ciągu ostatniego roku. W takim przypadku bezpłatna pomoc prawna ma charakter pomocy de minimis.
Nieodpłatna pomoc prawna może być udzielana wyłącznie na etapie przedsądowym i w sprawach, które z racji swej specyfiki nie wymagają kierowania ich na drogę sądową.
Kto może udzielać darmowych porad prawnych?
Znowelizowane zasady udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej określają, że co do zasady udziela jej wykwalifikowany prawnik, czyli adwokat lub radca prawny (w przypadku nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, usługę tę świadczy doradca). Dopuszczalne jest jednak zastępstwo przez aplikanta adwokackiego lub aplikanta radcowskiego, jeżeli istnieją ku temu szczególnie uzasadnione powody lub okoliczności. Warto mieć na uwadze, że według obowiązujących przepisów niedopuszczalne jest ustanowienie aplikanta stałym zastępcą adwokata czy radcy prawnego.
Zakres darmowej pomocy prawnej
Zgodnie z zapisami ustawy nieodpłatna pomoc prawna adwokata obejmuje porady dotyczące:
- udzielenia informacji o obowiązującym stanie prawnym, o przysługujących danej osobie uprawnieniach oraz ciążących na niej obowiązkach – także w odniesieniu do toczących się wobec takiej osoby postępowań przygotowawczych, administracyjnych, sądowych czy sądowoadministracyjnych;
- wskazania możliwych sposobów rozwiązania problemu prawnego, z którym dana osoba zwróciła się do prawnika świadczącego darmowe poradnictwo;
- pomocy w sporządzeniu projektu pisma w sprawach, które nie toczą się przed sądem lub sporządzeniu projektu pisma o zwolnienie z kosztów sądowych, o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w postępowaniu sądowym lub o ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego w postępowaniu sądowoadministracyjnym;
- udzielenia informacji na temat kosztów postępowania oraz ryzyku finansowym związanym ze skierowaniem danej sprawy na drogę sądową.
W sprawach, których nie obejmuje darmowa pomoc prawna, eksperci z Kancelarii Adwokackiej Wiktora Pieleckiego zalecają pomoc kancelarii prawnej specjalizującej się w danej dziedzinie prawa.
Gdzie można skorzystać z bezpłatnej pomocy prawnej?
Darmowa pomoc prawna jest dostępna dla obywateli w około 1500 dedykowanych punktów pomocy prawnej. W każdym powiecie na terenie kraju znajdują się przynajmniej 2 punkty nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego lub nieodpłatnej mediacji. Aby skorzystać z usług świadczonych przez te punkty, należy zapisać się dzwoniąc pod numer telefonu wskazany w danym starostwie. Co bardzo ważne, nie obowiązuje rejonizacja, co oznacza, że darmowa pomoc prawna jest dostępna dla obywateli nawet jeśli znajdują się poza swoim miejscem zamieszkania.
Lokalizację punktów darmowej pomocy w danej okolicy można uzyskać m.in. w lokalnym starostwie powiatowym, urzędzie gminy, urzędzie miasta, a także na stronach internetowych tych instytucji państwowych i dedykowanych portalach rządowych dotyczących darmowej pomocy prawnej.
Pandemia COVID-19 a nieodpłatna pomoc prawna
Co bardzo ważne, ze względu na trwającą pandemię koronawirusa COVID-19, usługi nieodpłatnej pomocy prawnej, bezpłatnego poradnictwa obywatelskiego oraz mediacji są udzielane obywatelom na specjalnych zasadach, uwzględniających obowiązujące obostrzenia sanitarne. W praktyce oznacza to udzielanie darmowych porad prawnych wszystkim obywatelom Polski na zasadach przewidzianych dla osób ze znaczną niepełnosprawnością ruchową i osób mających trudności z komunikowaniem się.
Zgodnie z tymi zasadami pomocy prawnej udziela się wyłącznie za pośrednictwem dostępnych środków porozumiewania się na odległość, czyli:
- podczas rozmowy telefonicznej,
- poprzez pocztę e-mail,
- z wykorzystaniem jednego z komunikatorów internetowych.
W razie konieczności także bezpłatne mediacje pomiędzy stronami mogą zostać przeprowadzone w sposób zdalny, przy czym spotkanie mediacyjne musi prowadzić profesjonalny mediator. Co ważne, nieodpłatna mediacja nie obejmuje mediacji prowadzonych ze skierowania sądu, a także tych sporów, w których zachodzi uzasadnione podejrzenie o występowanie przemocy w relacji między stronami sprawy.